Sözcük Nedir? Sözcükte Çok Anlamlılık:Sözcük dilin anlamlı en küçük parçasıdır. Toplumsal yaşamda meydana gelen değişmeler sözcüklerin anlamlarında da değişmeleri meydana getirir. Dile giren yeni varlıklar veya doğan yeni kavramlar kimi zaman yeni sözcüklerle isimlendirilir kimi zaman da var olan sözcüklere yeni anlamlar yüklenerek adlandırılır. Bu durum, sözcüklerin dilde tek anlamlı olmamasını bir çok anlam ilgisini karşılamasını sağlamıştır. Böylece dilde çok anlamlılık dediğimiz bir kavram meydana gelmiştir. Örnek olarak “bakmak” sözcüğünü ele alalım.
- Odadaki resme uzun uzun baktı. (Gözle izlemek)
- Kardeşime yaşlı bir dadı bakıyor. (İhtiyaçlarını karşılamak)
- Buradaki evlerin balkonları hep denize bakar. (Denize yönelmek, deniz tarafında)
- Sen babamın böyle konuştuğuna bakma. (Aldırma)
- Gitarını yeni almış ama ona çok iyi bakmıyor. (İlgilenmiyor)
- Baktı ki bu iş böyle olmayacak, hemen yola koyuldu. (Anladı ki)
Gerçek Anlam (Temel Anlam)
Bir kelimenin akla ilk gelen anlamına denir. Herkes tarafından bilinen ve en yaygın olarak kullanılan anlamı, sözcüğün gerçek anlamıdır. Dikkat edilirse sözlüklerde çoğu sözcüğün birden fazla anlamı bulunmaktadır. İşte gerçek anlam bir kelimenin sözlükteki ilk anlamıdır diyebiliriz.
“Burun” dendiğinde akla gelen ilk anlam nefes alma organıdır.
Gerçek Anlam
“Göz” :
Hastaneye gitmezse gözleri daha da bozulacak.
(Görme organı)
“Soğuk” :
Soğuk suda yüzdüğü için hastalandı.
(Isının üşütecek kadar az veya düşük olması)
“Kırmak” :
Hediye ettiği bardağı kendi kırdı.
(Sert şeyleri vurarak veya ezerek parçalamak)
Gerçek Anlam Örnekleri :
- Bu çantalar çok ağır.
- Kitabın yaprakları çok ince.
- Elindeki bıçak çok keskin.
- Evin önündeki duvar yıkıldı.
- Bardaklardan biri kırıldı.
- Bugün hava çok sıcak.
- Bu yemek çok acıymış.
- Babası geçen hafta beyin ameliyatı oldu.
- Ormanlarımız yazın daha çok yanıyor.
- Havalar ısınınca her taraf şenlendi.
- Yasin çürük dişini çektirecek.
- Çocuğun kafasına küçük bir taş attım.
- Güneşe çıkıp elbisesini kuruttu.
- Boş bardağa taze süt koyarak içti.
- Köyün meydanında çocuklar çelik çomak oynuyor.
Mecaz Anlam
Mecaz Anlam Örnekleri:
- Bu sözler ona ağır geldi. (Kırıcı, insanın gücüne giden)
- Bu ince davranışınız herkesi etkiledi. (Zarif, nazik)
- Bu çocuk keskin bir zekâya sahip. (Kıvrak)
- Bu haberi duyunca adam adeta yıkıldı. (Mahvolmak)
- Senin sözlerine kırıldı. (Gücenmek, Darılmak)
- Bizi çok sıcak karşıladılar. (Sevgi dolu)
- Acı günler geride kaldı. (Zor, kötü)
- Ülkemiz beyin göçlerinden etkileniyor. (Düşüncesi yüksek düzeyde olan kimse)
- Bu işi bitiremezsen yandık. (Zarara uğramak)
- Yeni başladığı işe birkaç günde ısındı. (Alışmak)
- Rakip beklediğimizden dişli çıktı. (Zorlu çıkmak)
- Öykülerinde küçük insanları anlatıyor. (Sıradan)
- Öyle kuru vaatlerle bizi aldatmasın (Yerine getirilemeyecek olan)
- Bu boş sözleri dinlemekten bıkmıştı. (Anlamsız)
- Talih bizimle oynuyor. (Aldatıyor)
Yan Anlam
Gerçek Anlam Yan Anlam
Yürümekten ayaklarım şişti. Köprünün ayağına bomba koymuşlar.
Yan Anlam / “Ayak” / Görev Benzerliği”
Gerçek Anlam Yan Anlam
Kuşların kanatyapıları bir tasarım harikasıdır. Uçağın kanadıhavada parçalanmış.
Yan Anlam / “Kanat” / Görünüş ve Görev Benzerliği
Gerçek, Yan, Mecaz Anlam